Gelukkig gaat het met verreweg de meeste jongeren in Helmond goed. Niettemin wonen er ook jongeren met een zogenoemd ‘hoog risico’ om de verkeerde kant op te gaan. Doordat zij kampen met bijvoorbeeld persoonlijke problemen of armoede, zijn zij vatbaarder voor criminele activiteiten dan jongeren die weerbaar zijn en goed in hun vel zitten.

“Dit geldt in Helmond in sommige wijken voor bijna 15 procent van de jeugd”, vertelt wethouder Cathalijne Dortmans. “Natuurlijk willen we álle jongeren kansen bieden op een goede toekomst.” Dus tonen de gemeente en de scholen en andere samenwerkingspartners lef en maken jeugdcriminaliteit bespreekbaar.

Best kwetsbaar, want voor je het weet ontstaat de indruk dat op de betrokken scholen ‘alleen maar’ criminele jongeren zitten. Wat natuurlijk niet zo is. Wel bevinden relatief veel jongeren zich in een kwetsbare positie. Alle reden om alert te zijn. Of, zoals Cathalijne dat verwoordt: “We moeten het beest in de bek kijken en vooral inzetten op hoe we het leven beter kunnen maken voor onze jeugd.” Ziedaar nut en noodzaak voor focus op een preventieve aanpak, mét gezag.

Snel signaleren, snel acteren

Steeds maar gapen in de klas en geen concentratievermogen? Nooit brood mee naar school, of juist ineens héél dure merkkleding aan? Spijbelgedrag? “Dit kunnen aanwijzingen zijn dat een jongere slecht slaapt door zorgen thuis, dat een jongere in armoede leeft of ‘s nachts misschien wel op straat is in plaats van in bed en misschien bezig is met activiteiten die niet door de beugel kunnen”, illustreert Loes.

“Door snel iets te doen met dit soort signalen, kunnen we als school ontdekken of er meer speelt in het leven van een jongere. En mogelijk helpen voorkomen dat een jongere door problemen in de verleiding komt om actief te worden in de jeugdcriminaliteit of – als dat al is gebeurd - helpen om daaruit te stappen.”

Marieke bevestigt: “Scholen zijn dé vindplaatsen, die hebben het beste beeld van een jongere.” Voor haar stond als programmamanager Preventie met Gezag dus al snel vast dat scholen een centrale rol moeten spelen als je wilt voorkomen dat jongeren het verkeerde pad opgaan.

Wijkgericht aan de slag

Natuurlijk zijn er al veel contacten tussen scholen en gemeente, maar in de praktijk moeten onderwijsteams wel met veel verschillende aparte contactpersonen schakelen. Vanuit Preventie met Gezag wordt per wijk nu een netwerk opgezet waarin verschillende professionals in en rond de school samenwerken met een jongere en diens ouders.

“Dit past naadloos bij onze onderwijsvisie”, reageert Aloysius-regiodirecteur Ruud. “Wij kijken altijd naar de context waarin onze leerlingen opgroeien en merken dat de complexiteit van de ondersteuningsvragen van leerlingen in veel scholen groter wordt. Met de ervaringen met Preventie met Gezag kunnen we de samenwerking met gemeenten op het gebied van veiligheid een impuls geven. Ook op andere scholen en in andere gemeenten.”

Nu aan de slag

“In Helmond gaan we na alle voorbereidingen nu echt starten met onze aanpak”, vertelt Cathalijne. “Het mooie is dat we wel al ons voordeel kunnen doen met de ervaringen van andere gemeenten die al langer bezig zijn met Preventie met Gezag. Zo weten we dat de aanpak van schoolverzuim cruciaal is. Schoolverzuim gaat namelijk vaak samen met andere problemen.” Dat nog eerder aanpakken is dus een belangrijke pijler in de Helmondse aanpak.

Als samenwerkingspartners onderling zorgvuldig informatie kunnen delen, is dan wel belangrijk. Loes: “Eén van de aspecten waarop best lang ‘gestudeerd’ is: hoe ga je om met privacy? Een lezing van een specialist over goed omgaan met privacywetgeving gaf veel inzicht”, merkte Loes. “We benutten minder mogelijkheden dan er zijn.”

Snel(ler) schakelen

Inzet van Preventie met Gezag is vooral snel handelen als een jongere richting criminaliteit dreigt te gaan. Dat geldt niet alleen in en rond de school en met jeugdhulp, leerplicht, jongerenwerk, politie, openbaar ministerie en anderen, maar ook bínnen de gemeente. Daar schakelt Marieke als programmamanager bijvoorbeeld met de collega’s die zich bezig houden met de aanpak van armoede en schulden rondom jongeren en hun gezinnen. “We willen iedere jongere goede basisvoorzieningen bieden”, vult Cathalijne aan. “Dat is ook het mooie aan Preventie met Gezag: we werken aan perspectief.”

Loes heeft meteen een oud-leerling op haar netvlies. “Op zijn zestiende dachten we echt: dat gaat mis. We waren gewoon bang dat hij het in het criminele milieu niet zou overleven. Toch is het gelukt om zijn vertrouwen te winnen, snel te schakelen en hem richting arbeid te begeleiden. Nu gaat het heel goed met hem. Ik zou zo’n jongere graag inzetten als ervaringsdeskundige voor andere jongeren.”

Een mooi voorbeeld van hoe het uiteindelijk toch altijd draait om de relatie ‘op de kleinste schaal’. Marieke: “Hopelijk wordt de werkwijze in de wijken in de teams vooral: gewoon doen. Erop af en jongeren preventief helpen. Dan kunnen we het verschil maken. Dat doen we niet door aan overlegtafels alleen óver jongeren te blijven praten.”

Het Helmondse meerjarenprogramma Daadkrachtige Preventie & Begrenzen met Perspectief richt zich op het ondersteunen van jongeren in een kwetsbare positie, om te voorkomen dat zij het verkeerde pad opgaan en in de criminaliteit terechtkomen.

Doel is wijkgericht inzetten op het weerbaar maken van jongeren en zorgen dat zij perspectief hebben: dat verkleint het risico dat jongeren verleid worden om in de (drugs)criminaliteit te stappen. Wie als jongere kopje onder dreigt te gaan door problemen thuis, op straat of op school, kiest sneller voor die (verkeerde) uitweg. En eenmaal in dat circuit, is het heel lastig om er op eigen kracht uit te komen.

De aanpak is onderdeel van het landelijke meerjarenproject Preventie met Gezag, waarvoor gemeente Helmond in 2023 3,5 miljoen euro kreeg toegekend van het ministerie van Justitie & Veiligheid. Dit geld investeert de gemeente in een aantal wijken waar jongeren door allerlei oorzaken meer risico lopen om in de jeugdcriminaliteit te belanden.

Scholen hebben als community een centrale rol in de aanpak. De Korenaer Helmond dacht mee over wat helpend is voor jongeren en hoe de school expertise kan inzetten en ontvangen, om preventief te handelen. Het draait om elkaar kennen en vooral sneller samenwerken. Andere scholen die meedoen: De Westwijzer, ROC Ter AA en de Praktijkschool.

Ingrediënten uit de preventieaanpak

• meer zichtbaar zijn in de (online) leefwereld van jongeren
• intensievere samenwerking tussen hulpverleners/professionals en jongeren
• problemen vroeg signaleren door onder meer inzet van extra jeugdcoaches
• focus en een brede blik op schoolverzuim om snel hulp te bieden en het oplopen van problemen te voorkomen
• vroegtijdige aanpak van schulden in samenwerking met het Jeugd Perspectief Fonds (denk aan het bieden van een saneringskrediet zodat jongeren rust krijgen om te werken aan hun toekomst – in ‘ruil’ bieden zij een maatschappelijke tegenprestatie)